Mięśniaki macicy są najczęstszym rodzajem łagodnych guzów występujących u kobiet. Z najnowszych statystyk wynika, że problem dotyczy aż miliona kobiet w Polsce. Doniesienia są zatrważające, zwłaszcza, że aż 50 procent dotkniętych chorobą kobiet jest w wieku rozrodczym. Mięśniaki to poważny problem medyczny. 30 września 2022. Mięśniaki macicy to w większości przypadków łagodne zmiany nowotworowe, które pojawiają się u dorosłych kobiet pod wpływem wielu czynników. Najczęściej są wykrywane u kobiet, które wkroczyły w okres okołomenopauzalny. W wielu z nich diagnoza budzi strach o życie i jest szokiem. Mięśniaki w macicy trzeba często kontrolować. Bardzo niewielka część z nich może być nowotworami złośliwymi. Mięśniaki to niezłośliwe guzy powstające z tkanki mięśniowej macicy. To najczęstsze nowotwory występujące u kobiet. Mięśniaki mogą mieć centymetr wielkości, ale zdarzają się znacznie większe: ponad 20 centymetrów średnicy. Dlaczego tworzą się mięśniaki Dla kobiet z małymi lub bezobjawowymi guzami lub którzy zbliżają się do menopauzy (gdy mięśniaki mają tendencję do kurczenia się), leczenie nie jest konieczne.,2 jednak w przypadku kobiet cierpiących na wyniszczające objawy można rozważyć bardziej agresywne opcje leczenia farmaceutycznego i chirurgicznego. leki Ministerstwo Zdrowia nie zgodziło się na refundowanie jedynego leku dla kobiet z mięśniakami macicy. Natomiast w Europie lek ten refundowany jest już od 2012 roku. Na początku czerwca decyzją Komisji Europejskiej lek Esmya®5 mg został zatwierdzony do długotrwałego leczenia mięśniaków macicy, a w Polsce kobiety nadal muszą liczyć same na siebie. Czy rzeczywiście Państwo chce penggunaan listrik berikut yang dapat membahayakan keselamatan adalah. Mięśniaki macicy to łagodne guzy gładkokomórkowe (włókniaki), które rozwijają się w ścianach macicy. Może je mieć każda kobieta, w każdym wieku. Początkowo mięśniaki macicy nie dają żadnych objawów i nie wymagają leczenia. Mięśniaki macicy trzeba jednak systematycznie kontrolować, by mieć pewność, że nie dzieje się nic niedobrego. Dowiedz się, jakie są rodzaje mięśniaków i jakie dają objawy. Jak przebiega leczenie mięśniaków? Diagnoza: mięśniaki macicy oznaczała do niedawna konieczność usunięcia macicy. Dzisiaj istnieją oszczędzające metody leczenia mięśniaków macicy, które są jednocześnie skuteczne i łagodne. Lekarze do leczenia mięśniaków macicy wybierają najczęściej metody laparoskopowe lub embolizację. Mięśniaki macicy (włókniaki macicy, łac. myoma, myomata uteri) ) to łagodne guzy gładkokomórkowe, powstające z tkanki mięśniowej macicy. Mięśniaki macicy bardzo rzadko (0,1-0,8 procenta) złośliwieją tworząc mięsaki gładkokomórkowe (łac. leiomyosarcoma). Na mięśniaki macicy cierpi co piąta kobieta po 35. roku życia i co druga miesiączkująca pięćdziesięciolatka. Mięśniaki stanowią 95 proc. wszystkich łagodnych guzów narządu rodnego. Większość mięśniaków wykrywa się przypadkowo. Po wykryciu, mięśniaki macicy zwykle tylko się je obserwuje. Operuje się te mięśniaki, które są przyczyną bólu, bardzo obfitych (przypominających krwotok) miesiączek, przedłużającego się krwawienia lub gdy nadmiernie się rozrosną. Operacja jest konieczna także wtedy, gdy duży mięśniak uciska na pęcherz, powoduje nieustanne parcie, utrudnia lub w ogóle uniemożliwia oddawanie moczu. Mięśniaki macicy: przyczyny i leczenie Spis treściMięśniaki macicy: przyczynyMięśniaki macicy: rodzajeMięśniaki macicy: objawyMięśniaki macicy: diagnozaMięśniaki macicy: leczenie farmakologiczneUsuwanie mięśniaków macicy: kiedy i jak?Operacja usunięcia mięśniaków macicyLeczenie mięśniaków macicy: embolizacja mięśniakówLeczenie mięśniaków macicy: octan uliprystaluMięśniaki macicy a ciąża Mięśniaki macicy: przyczyny Przyczyny mięśniaków macicy nie są do końca jasne, bo żadna z teorii nie znajduje 100 procentowego potwierdzenia. Dobra wiadomość jest taka, że mięśniaki macicy to łagodne guzy macicy. Zaledwie 1 proc. z nich ulega złośliwej przemianie w mięsaka gładkokomórkowego. Najczęściej wymienianą przyczyną powstawania mięśniaków macicy jest nadmiernie wysoki poziom estrogenów lub nadwrażliwość komórek na estrogeny. Jednak nie każda kobieta z wysokim poziomem estrogenów choruje na mięśniaki macicy. Kiedy próbowano leczyć mięśniaki podając progestageny okazało się, że w wielu przypadkach doprowadziło to do ich rozrostu. Stąd przypuszcza się, że także progesteron może być przyczyną tworzenia się mięśniaków macicy. Zdarza się także, że mięśniaki występują np. po wyłyżeczkowaniu macicy z innych powodów. Przypuszcza się, że jest to reakcja komórek na uraz, podobny do reakcji skóry, na której powstają bliznowce. Niektórzy lekarze przychylają się do teorii, że powodów skłonności do pojawiania się tych niezłośliwych guzków należy upatrywać w nieprawidłowościach rozwoju narządów rodnych jeszcze w okresie płodowym dziewczynki. Na pewno dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne, bo mięśniaki macicy często występują rodzinnie. Wiele chorób ginekologicznych, w tym właśnie mięśniaki macicy, są dziedziczne. Zapoznanie się z historią choroby w rodzinie może pomóc skutecznie określić, czy jesteśmy w grupie ryzyka zachorowania na wybrane choroby. Istnieje kilka czynników ryzyka, które sprawiają, że kobieta jest bardziej narażona na mięśniaki macicy. Jednak żaden z nich nie determinuje w 100 procentach pojawienia się choroby. Mięśniakom macicy sprzyja otyłość i nadwaga. Nadmiar tkanki tłuszczowej, jak mówią lekarze - rozbudowanie zrębu tkanki tłuszczowej - prowadzi do wzmożonej produkcji estrogenów, która może wpłynąć na rozwój mięśniaków. Każde 10 kilogramów ponad prawidłową wagę zwiększa ryzyko mięśniaków o 20 proc. Co ciekawe, nawet spadek wagi nie hamuje produkcji estrogenów, właśnie dlatego, że został rozbudowany zrąb tkanki tłuszczowej. Dlatego bardzo ważne jest, że by nie utyć i dbać o to, by nie dopuścić do nadwagi u dziewczynek. Kobiety, które dłużej miesiączkują także są w większym stopniu narażone na pojawienie się mięśniaków macicy. Czynnikiem ryzyka jest pojawienie się pierwszej miesiączki przed 10. rokiem życia. Jednak to również nie sprawdza się u 100 proc. kobiet. Mięśniaki macicy: rodzaje Mięśniaki są zbudowane z mięśni gładkich, takich samych jak ściana macicy. Rzadko występują jako pojedyncze guzy. Zazwyczaj jest ich kilka, kilkanaście. Mają różne rozmiary: od 2-3 cm nawet do wielkości piłki futbolowej. Najczęściej jednak nie przekraczają 10-12 cm. Gdy w macicy jest wiele mięśniaków, zatraca ona swój fizjologiczny kształt i wielkość. Lekarze mówią wtedy o macicy mięśniakowatej, która może sięgać nawet do łuków żebrowych. W zależności od miejsca usytuowania, mięśniaki są: podsurowicówkowe - rosną na zewnątrz macicy, w kierunku błony surowiczej, pokrywającej ją od strony jamy brzusznej śródścienne - rozwijają się w ścianie macicy, powiększając ją zarówno w poprzek, jak i wzdłuż oraz wszerz podśluzówkowe - rosną do środka macicy, w kierunku błony śluzowej wyściełającej ją od wewnątrz Na zewnątrz i wewnątrz macicy mogą rozwinąć się mięśniaki uszypułowane. Są one połączone z trzonem macicy za pomocą pasma tkanki łącznej, tzw. szypuły (wygląda to jak balonik na sznurku). Mięśniaki macicy: objawy Objawy mięśniaków macicy zależą od ich umiejscowienia oraz wielkości. Mięśniaki podsurowicówkowe i śródścienne - czasem sprawiają ból, uciskając na sąsiednie narządy wewnętrzne. Mogą to być bóle podbrzusza albo przypominające rwę kulszową, pojawia się uczucie parcia na pęcherz lub odbytnicę. Niekiedy prowadzą do zalegania lub nietrzymania moczu, innym razem powodują przewlekłe zaparcia, a nawet niedrożności jelit. Mięśniaki podśluzówkowe - mogą powodować miesiączki bolesne, przedłużające się, obfite, ze skrzepami lub krwawienia między menstruacjami. Objawy te tłumaczy się utrudnionym obkurczaniem naczyń krwionośnych macicy i wydłużonym gojeniem miejsc po śluzówce złuszczonej w czasie miesiączki. Obfite miesiączki, długie krwawienia mogą prowadzić do anemii, a nawet niewydolności krążenia. Kobiety odczuwają wtedy osłabienie, bóle głowy, mają duszności i przyspieszone tętno. Mięśniaki, które usadowiły się pod śluzówką macicy, są czasami przyczyną niepłodności (utrudniają zagnieżdżenie się jajeczka), a także poronień i przedwczesnych porodów. Mięśniaki podśluzówkowe uszypułowane - zdarza się, że uwypukla się do jamy macicy i poprzez szyjkę przedostaje się (rodzi się) do pochwy. Rodzący się mięśniak wywołuje silne skurcze macicy, podobne do porodowych. Ostre bóle i krwawienie występują również wtedy, gdy dojdzie do skręcenia się szypuły mięśniaka znajdującego się w jamie brzusznej. dr Grzegorz Południewski, specjalista ginekolog, ekspert programu "Zdrowa ONA" Mięśniaki to zmiana chorobowa często stwierdzana u kobiet. Nie wszystkie jej typy generują dolegliwości, lecz wszystkie mogą potencjalnie wpłynąć w znaczący sposób na zdrowie. Mięśniaki mogą wpływać na samopoczucie pacjentek, ich płodność, utrudniać poród, prowokować krwotoki, a w ostateczności prowadzić do konieczności usunięcia macicy. Warto by było, aby świadomość tej choroby była większa i aby kobiety wcześniej podejmowały konsultację z lekarzem w celu leczenia zachowawczego lub w ostateczności operacyjnego. Mięśniaki macicy: diagnoza Już na podstawie objawów ginekolog może podejrzewać mięśniaki. Ale do postawienia diagnozy potrzebne jest badanie ginekologiczne i wynik przezpochwowego badania ultrasonograficznego. USG przezpochwowe powinno być wykonane przez ginekologa ultrasonografistę i w sprawdzonym gabinecie - wtedy jest wiarygodne. Po wprowadzeniu głowicy aparatu do pochwy lekarz może dokładnie obejrzeć szyjkę macicy, wnętrze jamy macicy i jajniki oraz określić rodzaj, a także wielkość mięśniaków (badanie jest w stanie wykryć nawet bardzo małe guzki, kiedy nie dają one żadnych objawów). Mięśniaki macicy: leczenie farmakologiczne Mięśniaki, które nie powodują dolegliwości, nie wymagają leczenia. Nie stanowią bowiem niebezpieczeństwa dla zdrowia. Trzeba jednak zgłaszać się do ginekologa na badania kontrolne, żeby sprawdzić, czy guzki nie rosną. Specjaliści uspokajają, że guzy rosnące systematycznie, ale powoli są zwykle zmianami łagodnymi. Złośliwieją zaledwie w 0,2-0,5 proc. przypadków. Również nie wszystkie te, które powiększają się szybko, są guzami złośliwymi. Leczenie mięśniaków macicy jest zróżnicowane - często nie trzeba wykonywać operacji w znieczuleniu ogólnym i rozcinać brzucha. Mięśniaki leczy się farmakologicznie, a także za pomocą laparoskopii czy embolizacji. Według badań, w naszym kraju w 2009 r. z powodu mięśniaków macicy wykonano 127 361 histerektomii (operacji usunięcia macicy), 12 578 miomektomii (chirurgiczne usunięcie samych mięśniaków) i 2619 wycięć macicy drogą pochwową. Operacyjne usunięcie narządu rodnego nadal jest jedną z najczęściej stosowanych metod leczenia kobiet z mięśniakami macicy. Mięśniaki, które wywołują niewielkie objawy, leczy się farmakologicznie (środkami przeciwbólowymi czy przeciwzapalnymi), a w uzasadnionych przypadkach podaje się leki hormonalne. Gdy mięśniaki są przyczyną krwawień, pomocne może być zastosowanie wkładki domacicznej, uwalniającej hormon do wnętrza macicy. Jednak nie przyczynia się to do zmniejszenia dużych guzów. Takie działanie mają natomiast analogi gonadoliberyny (GnRH), które są stosowane na 3-4 miesiące przed zabiegiem wyłuszczenia mięśniaków, by ułatwić ich usunięcie. Ale hormony nie są lekarstwem na mięśniaki, niekiedy mogą tylko przyczynić się do ich zmniejszenia. Lekarze stosują je coraz rzadziej, bo wprowadzanie kobiety w tzw. menopauzę farmakologiczną wiąże się z silnymi objawami charakterystycznymi dla klimakterium (uderzenia gorąca, bezsenność czy osteoporoza), które trzeba niwelować, podając inne hormony. Po odstawieniu leków hormonalnych mięśniaki mogą rosnąć szybciej. Dlatego terapia taka nie powinna trwać dłużej iż 6 miesięcy. Usuwanie mięśniaków macicy: kiedy i jak? W niektórych przypadkach potrzebny jest zabieg chirurgiczny, który polega na wycięciu mięśniaków. Lekarz zwykle proponuje go, gdy: mięśniaki dają uporczywe dolegliwości, np. krwawienia, bóle guzy uniemożliwiają zajście w ciążę guz szybko rośnie, np. w ciągu trzech miesięcy powiększy się z 10 do 25 cm (podejrzewa się, że nie jest to łagodny mięśniak, tylko złośliwy mięsak) uszypułowane mięśniaki są ruchome - nie z tego powodu, że same w sobie stanowią zagrożenie, tylko dlatego, by nie dopuścić do skręcenia "tasiemki", którą są przymocowane do macicy (blokowałoby to ukrwienie tkanki, prowadząc do jej martwicy). Kiedy najlepiej usuwać mięśniaki macicy? Niezależnie od zastosowanej metody mięśniaki usuwa się po miesiączce, w pierwszej fazie cyklu (przed 14 dniem). Najpewniej kobieta nie jest wówczas w ciąży, ponadto w tych dniach mniejsze jest krwawienie zarówno w czasie, jak i po zabiegu. Po operacji brzusznej ze szpitala wychodzi się zwykle już w czwartej dobie od zabiegu, po laparoskopii - drugiego dnia, po usunięciu mięśniaków od strony pochwy - po upływie doby. Czas rekonwalescencji jest sprawą indywidualną każdej kobiety. Ale zwykle po miesiącu wraca się do formy i zapomina, że operacja w ogóle miała miejsce. Mięśniaki najczęściej usuwa się w czasie operacji brzusznej, w znieczuleniu zewnątrzoponowym (przewodowym lub podpajęczynówkowym). Operacja mięśniaków macicy - laparoskopia W przypadku małych guzków podsurowicówkowych uszypułowanych czasami można zastosować metodę laparoskopową. Zwykle jednak za pomocą laparoskopu usuwa się je "przy okazji", np. podczas usuwania torbieli. Laparoskopii mogą się poddać jedynie kobiety zupełnie zdrowe. Przeciwwskazaniem do zabiegu są bowiem nadciśnienie tętnicze schorzenia neurologiczne otyłość zaburzenia krążenia żylaki problemy endokrynologiczne Pozycja, w jakiej się go wykonuje - głową do dołu - jest niebezpieczna dla kobiet, które mają nadciśnienie tętnicze czy schorzenia neurologiczne, ponieważ powoduje przekrwienie mózgu. Niekiedy mięśniaki podśluzówkowe rodzące się do pochwy można usunąć od jej strony. Taki zabieg wykonuje się w znieczuleniu podpajęczynówkowym lub krótkim dożylnym. Operacja usunięcia mięśniaków macicy Zakres operacji w dużym stopniu zależy od wieku, wielkości mięśniaków i ogólnego stanu zdrowia kobiety. Może polegać na: wyłuszczeniu mięśniaków (jednak nie gwarantuje to, że nie pojawią się nowe) lub częściowym lub całkowitym (histerektomia) usunięciu narządu rodnego Nie powinno się wycinać całej macicy, jeśli nie jest to absolutnie konieczne. Zasada jest taka: usuwa się tylko to, co jest chore. Kobieta musi wiedzieć, co w wyniku operacji zyska, a co straci i podjąć decyzję, czy akceptuje proponowane leczenie. A to, co proponują lekarze, zwykle zależy od wieku kobiety. U kobiet, które jeszcze nie rodziły, i u tych, które chcą mieć dzieci wykonuje się operacje oszczędzające, czyli usuwa się mięśniaki, zachowując całą macicę. W czasie ich wyłuszczania może jednak dojść do otwarcia jamy macicy. Wtedy trzeba założyć wkładkę wewnątrzmaciczną, która działa antykoncepcyjnie, przyspiesza gojenie operowanego miejsca i zabezpiecza przed zrostami uniemożliwiającymi zajście w ciążę. Po trzech miesiącach wkładkę się wyjmuje i kobieta może próbować zajść w ciążę. Trzeba jednak pamiętać, że ciąża po operacji mięśniaków należy do tych wysokiego ryzyka i wymaga częstszych niż zwykle wizyt u ginekologa, a gdy doszło do otwarcia macicy - rozwiązanie następuje za pomocą cesarskiego cięcia. Poród siłami natury grozi bowiem pęknięciem macicy. Jeżeli kobieta w okresie przed menopauzą ma duże guzy, obfite miesiączki i dobrą cytologię, proponuje się usunięcie trzonu macicy, ale pozostawienie szyjki. Gdy wyniki cytologii nie są dobre, usuwa się też szyjkę. Jeśli kobieta nie przekroczyła 47. roku życia, można pozostawić również jajniki, pod warunkiem że nie ma zmian i w czasie operacji pobrano z nich wycinki. Kobietom około 50 roku życia zarówno tym, które jeszcze mają regularne miesiączki, jak i tym, które weszły w okres klimakterium, usuwając mięśniaki (niezależnie od tego, czy usuwa się tylko trzon macicy czy macicę z szyjką), proponuje się również usunięcie jajników, ponieważ w tym wieku ich funkcja w organizmie zanika. Po operacji wprowadza się hormonalną terapię zastępczą (HTZ). U kobiet, które ukończyły 60 lat, przy okazji usunięcia mięśniaków usuwa się najczęściej cały narząd rodny. Leczenie mięśniaków macicy: embolizacja mięśniaków Embolizacja mięśniaków polega na wywołaniu wokół mięśniaka zakrzepicy, w wyniku której dochodzi do zamknięcia dopływu krwi do guza. Do tętnic macicznych wprowadza się cieniutki cewnik, przez który najpierw podaje się środek cieniujący (kontrast), a następnie tzw. preparat embolizacyjny PVA, który zamyka naczynia zaopatrujące mięśniak w krew. W ten sposób można usuwać jeden lub kilka mięśniaków jednocześnie. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Zwykle następnego dnia po embolizacji pacjentki wracają do domu. Na skutek niedokrwienia mięśniaki zmniejszają się średnio o połowę po trzech miesiącach od zabiegu i o 70-80 proc. po pół roku. Czasami jednak wypadają do jamy macicy i wtedy trzeba usunąć je operacyjnie. Zabiegi wykonuje się w przypadku mięśniaków nieuszypułowanych, nie większych niż 5-10 cm. NFZ nie finansuje embolizacji. Za zabieg trzeba więc zapłacić z własnej kieszeni. Leczenie mięśniaków macicy: octan uliprystalu Od 2012 r. w Europie Zachodniej i w Polsce dostępny jest nowy lek podawany doustnie, oparty na organicznym związku chemicznym z grupy hormonów steroidowych. Substancja czynną jest octan uliprystalu, który już po 10 dniach od rozpoczęcia terapii hamuje krwawienie, łagodząc dokuczliwe objawy, a trzymiesięczna kuracja powoduje zmniejszenie rozmiarów mięśniaka nawet o 30-50%. Co więcej, efekt ten utrzymuje się po odstawieniu preparatu, dzięki czemu u niektórych pacjentek już samo leczenie farmakologiczne pozwala uniknąć operacji i umożliwia zajście w ciążę. Jeśli zabieg nadal jest konieczny, to zmniejszenie objętości mięśniaka octanem uliprystalu zwiększa szanse na wykonanie operacji oszczędzającej. Nowa terapia nie jest na razie refundowana przez NFZ, a koszt trzymiesięcznej kuracji wynosi ponad 2 tys. zł. Według nowych wskazań w Polsce lek może być zastosowany dwukrotnie u jednej pacjentki. Kurację można powtórzyć np. w przypadku nawrotu dolegliwości, zachowując minimalny odstęp dwóch miesiączek od zakończenia pierwszego cyklu leczenia. Profesor Jacques Donnez, twórca octanu uliprystalu, opublikował niedawno algorytm, który zakłada łącznie 12 miesięcy stosowania leku, zanim podejmie się interwencję operacyjną. Na razie jednak wszedł on w życie tylko w Europie Zachodniej. Mięśniaki macicy a ciąża Mięśniaków macicy w ciąży nie leczy się - rosną wraz z rozwijającym się płodem. Gdy mięśniaki są tak usytuowane, że nie stanowią przeszkody - kobieta może rodzić siłami natury. Jeśli natomiast mogłyby spowodować jakieś komplikacje w czasie akcji porodowej, wtedy wykonuje się cesarskie cięcie. Mięśniaki można usunąć najwcześniej pół roku po porodzie. Jeśli jednak nie dają żadnych dolegliwości, nie jest to konieczne. Trzeba się natomiast pozbyć mięśniaków przed zajściem w kolejną ciążę. Mięśniaki macicy: przyczyny i leczenie [wideo] Mięśniaki macicy rozwijają się w ścianach macicy i nie są zmianami złośliwymi - to łagodne guzy gładkokomórkowe, czyli włókniaki. Mięśniaki macicy pojawiają się u różnych kobiet - bez względu na wiek. Jakie są przyczyny powstawania mięśniaków? W jaki sposób leczy się mięśniaki? Na te pytania odpowiada nasz ekspert - lek. med. Ewelina Śliwka-Zapaśnik z Centrum LUX MED. Magdalena Moraszczyk, konsultacja: dr Grzegorz Południewski, specjalista ginekolog Siemię lniane czy soja to popularne produkty , które zawierają fitoestrogeny, czyli roślinne estrogeny. O tyle o ile, większość osób nie ma wątpliwości, że spożywanie fitoestrogenów jest korzystne dla kobiet cierpiących na niedobór estrogenów, szczególnie w okresie menopauzy, to watpliwości te pojawiają się w przypadku , kiedy występuje dominacja estrogenowa i związane z nią dolegliwości i choroby, jak nowotwory estrogenne, PMS, bolesność piersi, obfite miesiączki, mięśniaki macicy, endometrioza i inne. Siemię lniane = fitoestrogeny. Czy jest się czego bać? Wiele osób obawia się ,że mając dominację estrogenową, spożywając np. siemię lniane, może pogorszyć swój stan. Wyjaśnijmy sobie jedna rzecz. To, że coś ma działanie estrogenne, nie znaczy, że będzie pogłębiać dominacje estrogenową. Jest to zbytnie uproszczenie. Bo jak to w życiu bywa są produkty i…produkty. Naturalne estrogenu pochodzenia roślinnego , mogą wręcz pomagać ujarzmić dominację estrogenową i odwrócić jej skutki. Z kolei chociażby kosmetyki zawierające syntetyczne formy estrogenu jak parabeny i ftalany , zwane także ksenoestrogenami, będą miały negatywne działanie na gospodarkę hormonalną, w tym będą pogłębiać dominację estrogenową i działać kancerogennie. Bardzo istotny jest fakt, że kobiety z dominacją estrogenów nie cierpią z powodu produkcji zbyt dużej ilości estrogenu, ale dlatego, że estrogeny nie są odpowiednio metabolizowane i usuwane z organizmu. Dotyczy to zarówno estrogenów produkowanych przez organizm, które zostały już „zużyte” i powinny zostać rozłożone i wydalone z organizmu, jak i toksycznych form sztucznych estrogenów pochodzących z powszechnie stosowanych chemikaliów. Siemię lniane -jeść czy nie jeść? Fitoestrogeny zawarte np. w siemieniu lnianym mogą wspierać prawidłowy metabolizm estrogenów. Fenomen fitoestrogenów polega na tym, że mogą one działać jako agoniści estrogenu (promotory) lub antagoniści (blokery) w stosunku do wytwarzanych wewnętrznie estrogenów i oraz toksycznych ksenoestrogenów. Inaczej mówiąc ,jeśli jest za dużo estrogenów, fitoestrogeny wiążą się z receptoremi estrogenu , blokując w ten sposób ich działanie , co na przykład może być pomocne w hamowaniu wzrostu nowotworów estrogennych(np. rak piersi, rak macicy, rak jajników, rak tarczycy), PMS, mięśniakach macicy, endometriozie itd. Z kolei w przypadku zbyt małego poziomu estrogenów endogennych (produkowanych przez organizm) , fitoestrogeny łagodnie podnoszą poziom estrogenów, łagodząc objawy menopauzy jak na przykład uderzenia gorąca, bezsenność, suchość pochwy itd. Można zatem powiedzieć, że fitoestrogeny mają funkcję regulującą poziom estrogenów, dlatego korzyści zdrowotne ze zwiększenia spożywania produktów bogatych w fitoestrogeny , zgłaszają zarówno kobiety borykające się zarówno z dolegliwościami wynikającymi z niedoboru, jak i nadmiaru estrogenów. Dlatego ja osobiście stosuję siemię lniane i polecam je kobietom z różnymi problemami hormonalnymi. Czy zdarza się, że fitoestrogeny mogą nie działać tak, jak należy? Oczywiście od każdej reguły zdarzają się wyjątki. Z mojego doświadczenia wynika, że negatywna reakcja na zwiększenie ilości fitoestrogenów w diecie związana jest nie tyle z samymi fitoestrogenami, co z produktem, z którym je dostarczamy lub z funkcjonowaniem układu pokarmowego. Można mieć na przykład alergię na soję czy problem z trawieniem strączków. Zwiększenie ilości błonnika ( siemię lniane) dla słabo funkcjonującego układu pokarmowego może być także problematyczne. Dysbioza jelitowa z kolei może powodować, że fitoestrogeny nie zostaną przekształcone do swej bioaktywnej formy ( np. lignany z siemienia do enterolaktonu) , wówczas też nie będą działać. Dlatego, jak zwykle to bywa, trzeba do sprawy podejść indywidualnie. Dodaj mielone siemię lniane do kul mocy Jak używać siemię lniane, aby odczuć jego leczniczy wpływ: 1. Zawsze kupuj siemię lniane w formie nasion i miel przed spożyciem w młynku np. do kawy. Nie kupuj mielonego siemienia, gdyż w siemię w takiej formie, zalegając na półce sklepowej przez dłuższy czas traci swoje właściwości. A dlaczego lepiej zmielić przed zjedzeniem niż stosować jako ziarenka? Ano dlatego, że lignany ( które są odpowiedzialne za korzystny wpływ na nasze zdrowie) są wówczas bardziej biodostępne. 2. Jeśli chcesz odczuć pozytywne skutki stosowana , to oczywiście siemię musisz stosować regularnie i w odpowiedniej dawce. Zalecana przeze mnie ilość to jedna do dwóch łyżek dziennie świeżo zmielonego siemienia. 3. Jak włączyć siemię do codziennej diety? Możesz np. posypywać mielonym siemieniem sałatki, dodawać je do koktajli, spożyć wymieszane z wodą, dodawać do past kanapkowych, humusu, słodkich kulek mocy. 6 listopada 2016 141 Oceniasz prawdę kreacji arcydzieła na podstawie małego odpadku farby. Oceniasz Kosmos na podstawie swojego poletka. Niejednokrotnie patrzyłam małym rozumem (ego) i widziałam tylko kawałek odpadniętej farby. Dopóki nie widzisz całości, a jej fragment nie jest zgodny z twoimi przekonaniami/osądami powstrzymaj się jeszcze trochę z ostateczną rezygnacją. Nie wylewaj dziecka z więc Andrew W. Saul i jego protokoły naturalnego uzdrawianiaCzy nowa nauka jest zawsze lepsza od starej? Jeśli chodzi o medycynę, to szczególnie w tej dziedzinie dotyczącej chorób cywilizacyjnych (czyli współczesnych) okazuje się, że stara nauka często bywa lepsza od tej mięśniaków macicy według SaulaCzy dieta oparta wyłącznie na surowych produktach to najbardziej obiecująca, naturalna metoda walki z mięśniakami macicy? Oto opowieść doktor Jennifer Daniels: Z mięśniakami macicy zmagałam się przez 16 lat. Przez lata próbowałam wielu diet i suplementów, a z mojego jadłospisu zniknęło mięso i nabiał. Jednak ostatecznie mięśniak zareagował na codziene lewatywy z kawy surową dietę. Cała kuracja trwała 5 tygodni i była o wiele prostsza od wszystkich stosowanych wcześniej metod. Czyli kuracja terapią Gersona działa nawet na (najczęściej łagodne) mięśniaki, a wiemy, że guzy złośliwe znacznie szybciej reagują na wszelkie akcje prozdrowotne. Raw i wege sushi będzie ok? Owszem, gdy nie przesadzisz z awokadoGuzy łagodne, a także zrosty i bielizny wchłaniają się od 10 do 20 razy wolniej niż guzy złośliwe. Mięśniaki i łagodne zgrubienia rozpuszczają się znacznie wolniej, gdyż dla organizmu nie są niczym nienormalnym. Systemowi pozajelitowemu bardzo ciężko jest zaprzęgać trawienne moce do zajęcia się łagodnymi guzami. Jednak, gdy są złośliwe wtedy są rozpuszczone bardzo szybko. Bywa że mięśniaki kurczą się lub znikają (a najczęściej zdarza się to po okresie przekwitania). Jest to też jakaś opcja, niekoniecznie dobra dla młodszej kobiety, żeby poczekać do menopauzy. Witamina EZdaniem autora The Vitamin E Story (Historia witaminy E) – dr. Evana Shute’a mięśniaki są prawdopodobne rezultatem niedoborów witaminy E. Dodajmy, że doktor Shute był położnikiem, a poziom witaminy E jest ściśle związany z gospodarką ciała (uwzięli się na masę tłuszczową?)Nawet gdy mięśniaki składają się z tkanki mięśniowej, są one związane z tłuszczem. Większa nadwaga oznacza większą ilość zgromadzonego tłuszczu. Więcej tłuszczu to więcej estrogenów, a wyższy poziom estrogenów to idealne środowisko rozwoju mięśniaków. Regularne ćwiczenia (co tu dużo mówić) zmniejszają nie tylko poziom tłuszczu, ale także poziom estrogenów. Podobnie działa surowa dieta roślinna. Podobnie działa również unikanie fitohormonów (soja, siemię lniane).A więc mięso czy rośliny?Mięso to źródło estrogenów, odpowiedz więc sobie sama na to pytanie. TU KUPISZ Organiczny Kelp G&GJodJod ma bardzo duży wpływ na odpowiednią równowagę estrogenowo-progesteronową. Stwierdzono, że u zwierząt dysplazja piersi może być wynikiem jego niedoboru, a u ludzi można leczyć ją jego suplementowaniem. Co do mięśniaków i chorób tak zwanych kobiecych, których częstą przyczyną jest bromizm, czyli za dużo bromu w pokarmach. Wiedząc, że brom jest antagonistą jodu, co przekłada się na sytuację, że mamy za mało jodu. Może się okazać, że jedynie suplementacja jodem pierwiastkowym (płyn Lugola, doradzam przez skórę) może wyleczyć Cię z tych kłopotów. Doskonałym źródłem jodu są glony i wodorosty morskie, a suplement kelp jest bardzo dobrym wyborem, gdyż przy okazji również bardzo bezpiecznym. Oczywiście nigdy nie zapominamy o witaminie C, D3 w protokole z K2, magnezie, cynku i selenie Źródło: „Wylecz się sam – Megadawki witamin” Andrew W. Saul owocek:)(Visited 38 716 times, 1 visits today) fot. Fotolia Z raportu TNS Polska przeprowadzonego w ramach programu "Między nami kobietami" wynika, że 36% Polek obawia się chorób ginekologicznych. Największe obawy wzbudzają nowotwór jajnika (80%) oraz mięśniaki macicy, których obawia się aż 25% polskich kobiet. O ile jednak nowotwór szyjki macicy jest chorobą, która niesie za sobą poważne konsekwencje, o tyle mięśniaki macicy to łagodne zmiany, które wcześnie zdiagnozowane mogą zostać wyleczone i nie zagrażać życiu kobiety. Czym są mięśniaki macicy? Mięśniaki macicy są jednym z najczęściej występujących łagodnych rozrostów nowotworowych – mówi prof. dr hab. n. med. Jan Kotarski. Występują u co piątej kobiety po 35. roku życia i co drugiej miesiączkującej pięćdziesięciolatki. Mięśniaki powstają wskutek nadmiernego namnażania się komórek mięśniowych, z których zbudowana jest macica, tworząc guz – mięśniak. Ma on kształt kulistych tworów umiejscowionych w obrębie macicy i rzadko występuje jako pojedynczy guz. Ze względu na umiejscowienie guzów w macicy wyróżnia się: mięśniaki śródścienne (znajdujące się wewnątrz ściany macicy), podśluzówkowe (pojawiają się pod błoną śluzową wyścielającą macicę od wewnątrz i rosną w stronę jamy macicy) oraz mięśniaki podsurowicówkowe (tworzą się w błonie surowiczej pokrywającej macicę od zewnątrz, czyli od strony jamy brzusznej). Mięśniaki najczęściej nie przekraczają 10–12 centymetrów. Diagnoza: mięśniak macicy "O mięśniakach dowiedziałam się we wrześniu tamtego roku podczas badania USG" – mówi 34-letnia Monika, która leczy mięśniaki macicy. – Wcześniej miałam bardzo bolesne i tak obfite miesiączki, że czasem przypominały krwotok. Pojawiły się także problemy z cerą oraz częste plamienia". "To rzeczywiście najbardziej typowe i najczęstsze objawy mięśniaków" – przyznaje prof. Jan Kotarski. Poza objawami, o których mówi pani Monika, mięśniaki mogą powodować także upławy i bolesność w czasie współżycia płciowego, uczucie wypełnienia lub ciężkości w podbrzuszu, częstomocz i uporczywe zaparcia, a nawet wysoką gorączkę z towarzyszącymi bólami brzucha. Należy jednak pamiętać, że u 15-20% kobiet guzki te nie dają żadnych objawów, dlatego tak ważne są regularne wizyty u ginekologa i badania profilaktyczne. Jak więc zdiagnozować mięśniaki? Jednym z podstawowych badań, które pozwala rozpoznać mięśniaki macicy jest USG ginekologiczne, wykonywane zazwyczaj za pomocą sondy przezpochwowej. Innym badaniem, które umożliwia zdiagnozowanie mięśniaków, jest tomografia komputerowa, która umożliwia również określenie ich dokładnej lokalizacji. W przypadku podejrzenia występowania mięśniaka podśluzówkowego do zdiagnozowania mięśniaków wykorzystuje się histeroskopię, czyli wziernikowanie jamy macicy. Mięśniaki macicy – leczenie Pamiętaj, że mięśniak to nie wyrok. Guzki mogą wprawdzie utrudniać zajście w ciążę, ale w Polsce dostępnych jest wiele metod leczenia. "Małe, niedające żadnych objawów guzki po prostu się obserwuje – mówi prof. Kotarski. – Nieduże mięśniaki, dające niewielkie objawy, leczy się objawowo, np. w przypadku anemii spowodowanej krwawieniem przez guzki, podaje się preparaty żelaza. Istnieją też różne inne metody leczenia, oddziałujące już na same guzki" – dodaje doktor. Te metody to: embolizacja tętnic macicznych – polega na wprowadzeniu przez skórę materiału embolizacyjnego do tętnic macicznych za pomocą cienkiego cewnika. Dzięki temu zahamowany zostaje dopływ krwi do mięśniaka, w efekcie czego dochodzi do jego niedokrwienia, stopniowej martwicy i zmniejszenia guza. kriomioliza – polega na wprowadzeniu kriosondy do mięśniaka i zamrożeniu tkanek guza. miomektomia – czyli wyłuszczenie mięśniaków, to operacja polegająca na usunięciu samych mięśniaków i zachowaniu macicy. Może być wykonana techniką klasyczną (poprzez otwarcie jamy brzusznej) lub techniką laparoskopową. Niestety po wyłuszczeniu mięśniaków (miomektomii) może dojść do ponownego ich powstawania. histerektomia – czyli operacyjne usunięcie całej macicy lub jej części. Ze względu na inwazyjność tej metody wskazaniem do histerektomii są duże lub bardzo szybko rosnące mięśniaki, powodujące obfite krwawienia miesiączkowe i pozamiesiączkowe. Niestety w Polsce wciąż brakuje skutecznego leczenia preparatami zawierającymi farmakologicznego substancję czynną octan uliprystalem, który – jak potwierdziły badania – jest skuteczny w walce z mięśniakami. Jest ona jednak już dostępna w innych krajach europejskich. "Po badaniu USG wybrałam się na wizytę do lekarza ginekologa, który zaproponował operację metoda laparoskopowa, dlatego że jestem obciążona genetycznie i mam skłonności do guzów – wspomina pani Monika. Miałam jednak pewne wątpliwości, dlatego poszłam na wizytę do innego lekarza. Doktor zlecił mi powtórzenie badania USG i powiedział, że choć guzków jest dużo, to są one bardzo małe i nie kwalifikują się na razie do leczenia operacyjnego. Zlecił mi badania hormonów i uregulowanie ich lekami oraz kontrolę stanu zdrowia co 6 miesięcy. Operacja i tak mnie czeka, ale jeszcze jest na nią za wcześnie, bo – jak powiedział lekarz – wyłuskanie tak dużej liczby guzków, mogłoby zniszczyć moją macicę" – przyznaje pacjentka. Dlatego tak ważne jest, abyś leczenie mięśniaków zaplanowała wspólnie z ginekologiem, uwzględniając swoje plany na przyszłość, np. zajęcie w ciążę. Mięśniaki macicy a ciąża "Niestety Polki często zaniedbują padania profilaktyczne, dlatego wiele kobiet o mięśniakach macicy dowiaduje się podczas pierwszego badania USG w czasie ciąży" – mówi Barbara Chojnowska, położna rodzinna. Radość z upragnionego dziecka miesza się z szokiem spowodowanym diagnozą i lękiem przed chorobą. "Zdiagnozowanie mięśniaków macicy dla przyszłej mamy jest jednoznaczne z koniecznością przebywania pod ścisłą opieką ginekologa, ciąża zazwyczaj jest zagrożona i wymaga specjalnego prowadzenia" – tłumaczy położna. Zmiany hormonalne zachodzące podczas ciąży mogą wpływać na szybszy wzrost mięśniaków, w niektórych przypadkach mogą wywołać przedwczesne skurcze, co wiąże się z prawdopodobieństwem poronienia, porodu przed terminem, lub uniemożliwieniem porodu naturalnego. Z tego powodu często lekarz zaleca poród przez cesarskie cięcie. Pamiętaj jednak, że urodzenie zdrowego dziecka przy mięśniakach macicy nie jest niemożliwe, a standardy opieki nad wcześniakami w Polsce są coraz lepsze. Domagaj się także od lekarza pełnej informacji na temat swojej choroby oraz możliwości jej leczenia, również nieoperacyjnego – to twoje prawo. Nigdy nie zapominaj też o regularnych badaniach, zwłaszcza jeśli planujesz zajść w ciążę. Im wcześniej mięśniaki zostaną wykryte, łatwiej się z nimi uporać. Mięśniaki macicy – jak żyć z chorobą? W takiej sytuacji jak pani Monika, bohaterka naszego reportażu, jest wiele kobiet. Diagnoza choroby, która spada jak grom z jasnego nieba, strach przed nieznany, lęk o plany związane z macierzyństwem, konieczność życia z chorobą, a w perspektywie – operacja. To wszystko nie sprzyja dobrej kondycji psychicznej pacjentki, co potwierdza dr Katarzyna Korpolewska, psycholog kliniczny i społeczny. "Trafia do mnie dużo pacjentek, których życie zmieniło się po wizycie u lekarza stwierdzającej, że stan ich zdrowia znacznie się pogorszył. O mięśniakach macicy często dowiadują się podczas rutynowej kontroli u lekarza – mówi dr Korpolewska. Dużym problemem jest też to, że o chorobach ginekologicznych nie mówi się głośno. Często słyszymy o nowotworach piersi, szpiku czy HPV, ale na temat mięśniaków brakuje informacji. Kobiety wstydzą się więc o tym rozmawiać, nawet z najbliższymi. Gdy konieczna jest operacja i usunięcie macicy, pacjentka potrzebuje szczególnego wsparcia. Jeśli nie ma wśród przyjaciół czy rodziny kogoś, z kim mogłaby o tym porozmawiać, wtedy dobrym rozwiązaniem jest wizyta u psychologa, który pomoże spojrzeć na problem z innej perspektywy" – radzi dr Korpolewska. PAMIĘTAJ! Badaj się regularnie. Mięśniak macicy to nie wyrok. Jeśli zdiagnozowano u ciebie mięśniaka macicy, domagaj się od lekarza pełnej informacji o chorobie i wszystkich możliwościach leczenia, również farmakologicznego – to twoje prawo. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości po wizycie u lekarza, skonsultuj się z innym ginekologiem – masz prawo wspólnie z lekarzem wybrać najlepszą dla ciebie ścieżkę leczenia. Jeśli masz mięśniaka macicy, nie bój się i nie panikuj – pozytywne podejście ma ogromne znaczenie w procesie leczenia. Nie bój się mówić o swojej chorobie – to nic wstydliwego. Jeśli nie masz z kim porozmawiać o swoim stanie zdrowia, skorzystaj z pomocy psychologa. Akcja społeczna Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem! Fot.: Alliance / Mięśniaki są łagodnymi guzami, które powstają z tkanki mięśniowej. Ze względu na rodzaj tkanki, z której się tworzą, dzieli się je na gładkokomórkowe oraz prążkowanokomórkowe. Wśród najczęściej występujących, można wyróżnić mięśniaki macicy, na które cierpi 20-50% kobiet po 35. roku życia. Mięśniaki (z łac. myoma) mogą występować pojedynczo lub w postaci wielu guzów. Leczenie tych nowotworów polega na operacyjnym usunięciu całości lub fragmentu mięśniaka. Guzy rozwijają się z tkanek mięśni gładkich oraz z tkanek mięśni poprzecznie prążkowanych. Niekiedy mięśniak może przybrać postać mięśniakomięsaka, który jest złośliwym nowotworem. Zobacz film: Czym są mięśniaki i do czego mogą doprowadzić? Źródło: 36,6. Mięśniaki gładkokomórkowe – czym są? Mięśniaki gładkokomórkowe (z łac. leiomyoma) są łagodnymi guzami, które w większości nie prowadzą do rozwoju mięsaka, czyli nowotworu złośliwego. Zazwyczaj występują u kobiet w wieku rozrodczym. Zdaniem lekarzy, czynnikami ryzyka mogą być ciąża oraz terapia hormonalna. Najczęściej rozwijają się w macicy, a dokładnie w mięśniówce. Poza tym mięśniaki gładkokomórkowe mogą powstawać w przewodzie pokarmowym, który jest drugą po macicy najczęstszą lokalizacją tego typu mięśniaków, a także o wiele rzadziej w skórze i tkance podskórnej (z mięśniówki gładkiej naczyń oraz mięśni przywłośnych), kościach, pochwie i szyjce macicy. Objawy mięśniaków gładkokomórkowych są zależne od miejsca, w których występują. W przypadku najczęstszych mięśniaków, czyli guzów macicy, mogą dawać ucisk na pęcherz lub splot krzyżowy, a także krwawienia z macicy oraz silne bóle. Istnieje także kilka wariantów, w których mogą występować mięśniaki gładkokomórkowe: lipoleiomyoma (guz występujący wraz z tkanką tłuszczową), leiomyoma cellulare (guz bez obszarów włóknistych), leiomyomatosis peritonealis disseminata (ograniczony do otrzewnej), leiomyoma metastaticus (z możliwymi przerzutami do płuc oraz węzłów chłonnych, nie wrasta w naczynia), leiomyomatosis intravenosa (wrasta w naczynia żylne macicy). Mięśniaki macicy Mięśniaki macicy należą do mięśniaków gładkokomórkowych i mogą rozwijać się u 20-50% powyżej 35. roku życia. Wyróżnia się mięśniaki podsurowicze (powstają na zewnątrz macicy w kierunku błony surowiczej), śródścienne (powstają w ścianie macicy), a także podśluzówkowe (wzrastają od środka macicy do błony śluzowej). Lekarze wciąż nie są pewni co do przyczyn powstawania tych nowotworów, ale podejrzenia kierowane są w kierunku zaburzeń hormonalnych, a konkretnie wysokiego poziomu estrogenu oraz niskiego stężenia progesteronu. Niewątpliwą rolę w rozwoju mięśniaków macicy ma także dziedziczenie. Żadna z tych tez nie została jednak w pełni udowodniona. Zdarza się, że mięśniaki macicy nie dają żadnych objawów i są wykrywane przypadkowo, np. w trakcie badań w ciąży. W blisko połowie przypadków symptomy mięśniaka macicy są związane z krwawieniem międzymiesiączkowym, a także wspomnianym parciem i uciskiem na pęcherz moczowy, okolice splotu krzyżowego oraz odbyt, co może wpłynąć na zaleganie moczu oraz zaparcie. Bardzo rzadkimi objawami mięśniaków macicy są bóle i niedokrwistość. Leczenie mięśniaków macicy Istnieje wiele metod leczenia mięśniaków macicy. Leczeniem z wyboru jest operacyjne usunięcie guza, które jest najskuteczniejszą formą terapii. Leczenie operacyjne może polegać na histerektomii, czyli wycięciu macicy mięśniakowatej z przydatkami lub bez przydatków, a także na miomektomii, czyli usunięciu mięśniaków z zachowaniem funkcji rozrodczych. Terapia farmakologiczna odnotowuje mniejszą skuteczność niż usunięcie zmiany i opiera się na leczeniu hormonalnym. Coraz bardziej powszechne stają się nowe metody terapii, w tym wywołanie zmian niedokrwiennych w macicy i mięśniaków, leczenie beznacięciowe oraz wiązkami ultradźwięków. Mięśniaki prążkowanokomórkowe Mięśniak prążkowanokomórkowy (z łac. rhabdomyoma) rozwija się w mięśniu sercowym oraz w tkankach mięśni poprzecznie prążkowanych. Jest to najczęściej występujący nowotwór serca u dzieci, wśród których ponad połowa nie przekracza 3. roku życia. Mięśniaki prążkowanokomórkowe występują najczęściej w skupiskach. W przypadku występowania w komórkach serca lokalizowane są w ścianie komory, przegrodzie międzykomorowej oraz w przedsionkach i mięśniach brodawkowatych. Guzy tego typu mogą występować także u noworodków. Mięśniaki prążkowanokomórkowe bardzo rzadko są wykrywane u dorosłych. Objawy i leczenie mięśniaków prążkowanokomórkowych Małe zmiany nowotworowe najczęściej nie dają żadnych objawów, lecz wraz z rozwojem nowotworu mogą występować zaburzenia pracy serca. Duże guzy ograniczają pojemność lewej komory serca, a także wpływają na blok przedsionkowo-komorowy, nadkomorowe lub komorowe częstoskurcze. Leczeniem z wyboru jest chirurgiczne usunięcie zmian nowotworowych. Operacja powinna być przeprowadzona możliwie jak najszybciej, zwłaszcza w przypadku upośledzenia napływu bądź odpływu z komory. Jeśli mięśniak prążkowanokomórkowy jest rozległy, konieczne może okazać się wycięcie tylko części zmiany nowotworowej lub transplantacja serca. Nawet częściowe usunięcie guza powoduje znaczne ustąpienie objawów, a w niektórych sytuacjach może wywołać proces zanikania zmian nowotworowych. Zobacz film: Czym jest spastyczność mięśni? Źródło: 36,6 Bibliografia - Dębski R. Ginekologia kliniczna, t. 1–3, Urban & Partner, Wrocław 2009, - Bręborowicz G. (red.), Ginekologia, Urban & Partner, Wrocław 2006.

mięśniaki macicy leczenie siemieniem lnianym